ΠΙΣΩ ΑΠΟ ΤΟ ‘ΠΡΟΣΩΠΕΙΟ’

                                                                                                                                 (28 October 2014)

Ποιοι είμαστε και ποιοι φαίνεται ότι είμαστε;

Ο άνθρωπος πορεύεται ανάμεσα σε δύο μορφές ύπαρξης, σ’ αυτή που βιώνει με τον εαυτό του και σ’ αυτή που ζει και μοιράζεται με τους άλλους έξω από αυτόν. Βρίσκεται ανάμεσα σε δύο ‘πραγματικότητες’, στην εντελώς «δική του» (με τις σκέψεις, τα συναισθήματα, τις επιθυμίες του και εν τέλει την αλήθεια του) και στην πραγματικότητα που διαμορφώνει με τους συνανθρώπους του. Το ερώτημα, όμως, που προκύπτει είναι : «πόσο αυτές οι δύο πραγματικότητές του ταυτίζονται ;» Δεν υπάρχει κάτι που μας εμποδίζει να έρθουμε σ’ επαφή με τον εαυτό μας και κανονικά θα έπρεπε να συμβαίνει· αν δεν συμβαίνει σημαίνει πως υπάρχουν πλευρές μας άγνωστες που χρειάζεται να διερευνηθούν μέσα από ‘συνομιλία’ και χρόνο με τον εαυτό μας. Από την άλλη, αυτό που είμαστε για να το αισθανθούν ή να το αντιληφθούν οι άλλοι χρειάζεται να μεσολαβήσουμε εμείς οι ίδιοι εξωτερικεύοντας αυτά που συμβαίνουν εντός μας. Όπως κι εκείνοι αντίστοιχα το ίδιο για να ανακαλύψουμε την «αλήθεια» τους. Εμείς θα έρθουμε κοντά στους άλλους και εκείνοι κοντά σε μας μέσω της έκφρασης. Όταν, όμως , αυτό που φανερώνει στους άλλους δεν είναι αληθινό τότε η έκφραση γίνεται ψεύτικη και το προσωπείο προσαρμόζεται σ’ αυτόν που τελικά το φορά. Αυτό γίνεται για δύο λόγους: Είτε γιατί με το ψεύδος έχει κάποιος να αποσπάσει κάτι από τον άλλο, υλικό ή ηθικό όφελος, είτε γιατί εσωτερικά δε βιώνει το συναίσθημα που θα ήταν λογικό να δημιουργηθεί για κάτι που συμβαίνει σε κάποιο οικείο του πρόσωπο. Στην πρώτη περίπτωση είναι υποκριτής και έχει σκοπό να κρύψει αυτό που είναι, ενώ στη δεύτερη αυτό που δεν είναι κατασκευάζοντας εξ αρχής μια συμπεριφορά χωρίς να αισθάνεται το αντίστοιχο συναίσθημα εσωτερικά. Μοιάζει με το άδειο ρούχο χωρίς το ανθρώπινο σώμα που θα το αναδείξει.

Το προσωπείο φοριέται, ακόμα, για να υπηρετηθούν κοινωνικοί ρόλοι και στερεότυπα· όλα όσα θα ʾθελαν να δουν οι άλλοι σε μας, γονείς, σύντροφοι, κοινωνικός περίγυρος.. Κοινωνικές πεποιθήσεις, βιώματα και συμπεριφορές παλαιότερων γενεών στιγματίζουν την προσωπικότητά μας που παλεύει να νοιώσει το δικό της παλμό κάτω από το συντριπτικό βάρος όλων αυτών. Είναι ιδιαίτερα δύσκολο και ταυτόχρονα γενναίο να κάνει κανείς την προσωπική του ανατροπή και ν’ ανακαλύψει ό,τι είναι «δικό του». Αναγκάζεται, λοιπόν, να λειτουργεί συμβιβαστικά μέχρι να κατορθώσει να πετάξει τη μάσκα..

Ωριμάζοντας, ωστόσο, και γνωρίζοντας τον εαυτό μας αναγνωρίζουμε την αξία του. Έτσι, έχουμε συνειδητά περισσότερο ανάγκη για την αλήθεια μας, όποια κι αν είναι αυτή· και να τη βιώσουμε αλλά και να τη μοιραστούμε..

Ποιο είναι, λοιπόν, το πρόσωπο πίσω από το προσωπείο;

μάσκα δεν έχω να γυρνώ στο καρναβάλι ετούτο

ΜAΝΟΣ ΧΑΤΖΙΔAΚΙΣ: ΤΑΞIΔΙ ΣΤΟ ΌΝΕΙΡΟ

Ένα αφιέρωμα που είχα κάνει για τον Μάνο Χατζιδάκι πριν τρία χρόνια.(15 December 2014) 

comments are closed

---

«Τα τραγούδια μου δεν τα έγραψα για να διασκεδάσετε. Τα έγραψα για να τ’ ακούσετε και για να κάνετε δικό σας ο, τι σας ταίριαζε ή ό, τι σας αρμόζει. Τ’ άλλα αφήστε τα για τους άλλους και ό, τι περισσεύει για μενα» (Μάνος Χατζιδάκις, 1981).

Μετά το αφιέρωμα στο ραδιόφωνο, που συνδέθηκε με την ανάδειξη μεγάλων συνθετών, θεώρησα σημαντικό να αναφερθώ σε σπουδαίες μουσικές προσωπικότητες της σύγχρονης Ελλάδας. Πρώτο, σ’ αυτή την κατηγορία αφιερωμάτων, επέλεξα το Μάνο Χατζιδάκι, σκοπεύοντας, κυρίως να φωτίσω μερικές από τις λιγότερο γνωστές πλευρές ενός καλλιτέχνη με πνεύμα πάντα ασυμβίβαστο, δημιουργικό, ανατρεπτικό και πάνω απ’ όλα ελεύθερο. Γιατί «πεθαίνει το άξιο έργο, όταν δεν μνημονεύεται» , Πίνδαρος (αρχαίος λυρικός ποιητής)

Τα πρώτα χρόνια της ζωής του

Γεννημένος το 1925, στην Ξάνθη, «τη διατηρητέα κι όχι την άλλη, τη φριχτή, που χτίστηκε μεταγενέστερα από τους εσωτερικούς της ενδοχώρας μετανάστες», η επαφή του με τη μουσική ξεκίνησε, πολύ νωρίς, όταν, 4 ετών,  άρχισε μαθήματα πιάνου.

Πολύ πριν την πρώτη δεκαετία της ζωής του μετακομίζει στην Αθήνα, όπου ο χωρισμός των γονιών του, που ήδη έχει προηγηθεί, λίγο αργότερα η απώλεια του πατέρα σε αεροπορικό δυστύχημα και τα χρόνια της κατοχής, που ακολουθούν, εξαντλούν οικονομικά την οικογένεια. Παιδικός του φίλος υπήρξε ο σκηνοθέτης Νίκος Κούνδουρος.

Τα χρόνια της κατοχής και το ρεμπέτικο

Εργάζεται ως φορτοεκφορτωτής στο λιμάνι του Πειραιά, παγοπώλης στο εργοστάσιο του Φιξ και βοηθός νοσοκόμος στο 401 Στρατιωτικό Νοσοκομείο. Έπαιζε μουσική για τους τραυματίες του Αλβανικού Μετώπου. Παράλληλα, παρακολουθεί μαθήματα ανώτερης μουσικής και φοιτά στη Φιλοσοφική. Η δολοφονία ενός φίλου από τους Γερμανούς γίνεται η αφορμή για να αναδείξει την αξία του ρεμπέτικου, απαγορευμένης και περιθωριακής μουσικής. Γνωρίζει το Βαμβακάρη και συχνάζει στα ρεμπετάδικα  για να γνωρίσει καλύτερα αυτό το είδος μουσικής. Η ομιλία του για το ρεμπέτικο προκάλεσε μεγάλες αντιδράσεις από τους κριτικούς. Αργότερα, όμως, είχε δηλώσει: «…Από κει και πέρα, όταν το ρεμπέτικο έγινε τόσο αφόρητα νόμιμο, όσο και το Κομμουνιστικό Κόμμα στις μέρες μας, αποκηρύσσω μετά βδελυγμίας τη σχέση μου μ’ αυτό.»  Τη δεκαετία του ’80 το ρεμπέτικο ήταν του συρμού και δεν  εξέφραζε πια τον πόνο του ‘περιθωρίου’.

Μάνος Χατζιδάκις: Έξι Λαικές Ζωγραφιές (1950)

Μπαλέτo, μεταγραφή για πιάvo έξι ρεμπέτικων τραγουδιών. Παρουσιάστηκε στο κοινό Ιανουάριο του 1951 ως λαϊκό Μπαλέτο για 2 πιάνα.

https://www.youtube.com/watch?v=H2cAu5Wrtv0

Η Γνωριμία του με μεγάλους ποιητές

Την περίοδο της κατοχής έρχεται σ’ επαφή με μεγάλους ποιητές του μεσοπολέμου, όπως Σεφέρη, Ελύτη, Σικελιανό, οι οποίοι θα τον επηρεάσουν καθοριστικά στον τρόπο σκέψης απέναντι στην τέχνη και τη ζωή. Ο Νίκος Γκάτσος, που λειτούργησε ως δάσκαλός του σε όλη τη διάρκεια της ζωής του, ήταν και στενός του φίλος. «..Αν υπάρχει ένας άνθρωπος που με επηρέασε περισσότερο από όλους είναι ο Γκάτσος ο ποιητής. Αυτός με έχει επηρεάσει και στη ζωή μου». Ο ποιητής Νίκος Γκάτσος εργάστηκε με το Μάνο Χατζιδάκι πάρα πολλές φορές, ολοκληρώνοντας από κοινού κύκλους τραγουδιών μοναδικής αξίας και ιδιαίτερης αισθητικής.

*Με τον ποιητή και φίλο  Ν. Γκάτσο

από το δίσκο ο Μεγάλος Ερωτικός. Το έργο αυτό γράφτηκε στη Νέα Υόρκη από τον Ιούνιο και τέλειωσε στην Αθήνα τον Οκτώβριο του 1972.

Με την πρώτη σταγόνα της βροχής

ποίηση: Ελύτης

μουσική: Χατζιδάκις

https://www.youtube.com/watch?v=TdO5MwWwJBQ

Ο Μάνος μελοποιεί ποίηση επιλεκτικά. Η πρώτη του απόπειρα, αλλά ανολοκλήρωτη, γίνεται, στα 20 χρόνια του, με το ποίημα «Μπολιβάρ» του Ν. Εγγονόπουλου. Ακολουθούν δύο ποιήματα του Σαχτούρη, ενώ το 1972 ο «Μεγάλος Ερωτικός» περιλαμβάνει τα γνωστά μελοποιημένα ποιήματα από Ελύτη, Σεφέρη, Καβάφη, Δ. Σολωμό και Χορτάτση.

O Ελύτης, γράφει, για τον Χατζιδάκι  στα «Ανοικτά Χαρτιά» του (3):

«..Ήταν ένας νέος λεπτός, με κοντό σγουρό μαλλί και μεγάλα μαύρα μάτια Ήτανε, λέει, και μουσικός. Μουσικός; Απορήσαμε όλοι μας. Δηλαδή τι μουσικός; Βιολιστής; Πιανίστας; Όχι, όχι, μας εξήγησε. Ήταν συνθέτης. Έ, αυτό δεν το περιμέναμε. Υπήρχε, λοιπόν στην Ελλάδα τέτοιο είδος; Είδηση δεν είχαμε. Ύστερα τι σχέση μπορούσε να έχει η μουσική με τη μοντέρνα ποίηση; Μεγάλη, μας αποκρίθηκε. Απόδειξη ότι είχε κάνει μουσική για την Αμοργό και για τις Παραλλαγές πάνω σε μιαν αχτίδα. Βρεθήκαμε σε αμηχανία. Κοιτάξαμε το νεαρό συνομιλητή μας με δυσπιστία. Τον οδηγήσαμε αμέσως στο σπίτι του Βαλαωρίτη, κι εκεί, ο Μάνος Χατζιδάκις -αυτός ήταν ο νέος συνθέτης- κάθισε στο πιάνο. Δεν έχει πια καμιά σημασία τι μας έπαιξε εκείνο το απομεσήμερο. Όπως εξομολογήθηκε ο ίδιος αργότερα, δεν υπήρχε τίποτε συγκεκριμένο στο νου του, απλώς αυτοσχεδίασε.

Τόσο πολύ θα ‘λεγες ότι ο αυτοδημιούργητος αυτός νέος ήταν ξεχειλισμένος από μελωδικότητα, τόσο πολύ γειτόνευε με μια περιοχή παρθένα, γεμάτη από ανεκμετάλλευτους ήχους και ρυθμούς, που έφτανε να τη σκουντήξει λιγάκι με τον αγκώνα του επάνω στο πιάνο, για να γεμίσει αργότερα η Ελλάδα κι ο κόσμος όλος από μιαν, άλλου είδους, γοητεία».

Πέρα στο θολό ποτάμι

ποίηση: Ν. Γκάτσου

Από το θεατρικό έργο του Federico Garcia Lorca ΠΕΡΙΜΠΛΙΝ ΚΑΙ ΜΠΕΛΙΣΑ που ανέβηκε από το θέατρο Τέχνης (1958-59)

https://www.youtube.com/watch?v=i6Ukhj-wKsU

Το θέατρο στη ζωή του

Ένας άλλος μεγάλος σταθμός της καλλιτεχνικής πορείας του υπήρξε ο Κάρολος Κουν και το Θέατρο Τέχνης. Η σχέση του με το Θέατρο Τέχνης διαρκεί 15 χρόνια όπου συνθέτει μουσική για παραστάσεις μεταξύ των οποίων: «Γυάλινος Κόσμος» (1946) και «Λεωφορείον ο Πόθος», Τένεσι Ουίλλιαμς (1948), «Ματωμένος Γάμος», Λόρκα (1948), «Ο θάνατος του Εμποράκου», Μίλλερ (1949), «Ο κύκλος με την κιμωλία», Μπρεχτ (1957) σε μετάφραση Οδ. Ελύτη.

Από το 1950 γράφει μουσική για το αρχαίο ελληνικό θέατρο: επένδυσε μουσικά την Ορέστεια, τη Μήδεια, τις Βάκχες, τις Εκκλησιάζουσες, τη Λυσιστράτη, τον Πλούτο, τις Θεσμοφοριάζουσες, τους Βατράχους και τις Όρνιθες.

Ο κινηματογράφος και το Όσκαρ

Μια καριέρα (παρ’ ότι ο ίδιος απεχθανόταν τη λέξη «καριέρα») γεμάτη από επιτυχίες δεν θα μπορούσε να μη διαθέτει το κεφάλαιο του σινεμά. Συνθέτει μεν για μεγάλες ταινίες όπως: «Κάλπικη Λίρα» (Γ. Τζαβέλλα 1954), «Στέλλα» (Μ. Κακογιάννη, 1955), «Δράκος» (Ν. Κούνδουρου, 1956), αλλά το κεφάλαιο του κινηματογράφου περιλαμβάνει και συνθέσεις ή και τραγούδια  για τις ταινίες του Φίνου, επιτυχίες, που, ωστόσο, δεν εκτιμούσε και για τις οποίες είχε παραδεχθεί ότι τις έκανε εξαιτίας της οικονομικής ανάγκης στην οποία βρισκόταν εκείνη την εποχή.

*Στις πρόβες με τη Μελίνα Μερκούρη για την ηχογράφηση του τραγουδιού, “Αγάπη που ‘γινες δίκοπο μαχαίρι”, της ταινίας, “Στέλλα”, του Μ. Κακογιάνη.

Το 1960, κερδίζει Όσκαρ για το τραγούδι, «Τα παιδιά του Πειραιά», της ταινίας, «Ποτέ την Κυριακή», του Ζυλ Ντασσέν , όπου πρωταγωνιστεί η Μελίνα Μερκούρη. Το τραγούδι , που προέκυψε εντελώς τυχαία, κρίθηκε ως ένα από τα δέκα πιο εμπορικά του 20ού αιώνα. Κι όμως, ο Χατζιδάκις αδιαφόρησε γι αυτή του την επιτυχία· δεν τον ενδιέφερε ποτέ η δόξα. Πούλησε τα πνευματικά δικαιώματα του τραγουδιού. Σε συνέντευξη που δημοσιεύθηκε αρκετά χρόνια αφότου δόθηκε στο Βήμα είχε δηλώσει:

«Δεν με ενδιαφέρουν οι επιτυχίες ή οι αποτυχίες, ­ ειλικρινά σας το λέω αυτό. Ούτε κοιτάζω πίσω, ούτε με ενδιαφέρει καμιά επιτυχία. Σιχαίνομαι την αναγκαστική επαφή μου με αυτό που λέγεται σταδιοδρομία. Δεν έχω σταδιοδρομήσει και δεν θέλω να σταδιοδρομήσω ποτέ. Συνεπώς δεν κοιτάζω καμία επιτυχία. Δεν έχω επιτυχίες».

ο Ηθοποιός-Δημήτρης Χορν

 Στίχοι & μουσική: Μάνος Χατζιδάκις

https://www.youtube.com/watch?v=-LAzTP7-O0s

*Με την Αλίκη από την ηχογράφηση του τραγουδιού “Νιάου βρε γατούλα”

Ο πολίτης Μάνος Χατζιδάκις

Κράτησε πάντα κριτική στάση απέναντι στην εξουσία· Δεν δίσταζε να υποστηρίζει δημόσια τις απόψεις του με όποιο κόστος. Δεν υπήρξε προκατειλημμένος. Στα χρόνια της αντίστασης εντάχθηκε στην ΕΠΟΝ (Ενιαία Πανελλαδική Οργάνωση Νέων-ιδρύθηκε το Φεβρουάριο 1943), αλλά γρήγορα συνειδητοποίησε πως δεν ανήκε εκεί αλλά ούτε και στη Δεξιά· αποστρεφόταν την κομματική υπακοή και υποταγή που αναιρεί την ελεύθερη σκέψη. Δεν υπηρέτησε καμία εξουσία, γι αυτό και η φιλία με τον Καραμανλή διέρρηξε τις σχέσεις με φίλους του αριστερούς. Από την άλλη, δεν δίστασε να χαρακτηρίσει «αναψυκτήριο» τη νεολαία της Ν. Δημοκρατίας.

Στην κόντρα του με την εφημερίδα «Αυριανή», που τον προσβάλλει δημοσίως, χυδαία ως προσωπικότητα, δεν τον στηρίζει κανείς, πράγμα που δεν ανέμενε και του κόστισε ιδιαίτερα.. Ακόμα και η Μελίνα Μερκούρη τάχθηκε εναντίον του, όταν εκείνος, μιλώντας για “αυριανισμό”, ζήτησε να κλείσει η εφημερίδα.

Έφερε δημόσιο λόγο με άποψη και κοινωνικές ευαισθησίες· ποτέ δεν κλείστηκε στον εαυτό του με την τέχνη του. “Είμαι δημοκράτης, αστός, ουμανιστής και αναθεωρητής της δεξιάς […] Ποτέ δεν υπήρξα αντικομμουνιστής [...] Εγώ περιέχω και τον αριστερό. Ο αριστερός όμως δεν με περιέχει.” Kρίνει θλιβερό το γεγονός της αθώωσης του αστυνομικού που σκότωσε τον Μιχάλη Καλτεζά σε επεισόδια του «Πολυτεχνείου» το 1985. Εκφράζει την άποψή του για την έννοια του «αναρχικού», τίθεται υπέρ της αποποινικοποίησης των ναρκωτικών για το χρήστη που, κατά τη γνώμη του, χρειαζόταν περίθαλψη, όχι καταδίωξη από το κράτος. Κατακεραυνώνει τις θέσεις της εκκλησίας απέναντι στις αμβλώσεις και τη λογοκρισία της («Τελευταίος Πειρασμός του Μάρτιν Σκορτσέζε») : «Ο έρωτας δε χρειάζεται προσχήματα, ούτε έχει ανάγκη από τις ευλογίες σας. Να εξαφανιστούμε είναι προτιμότερο, με ικανοποίηση. Καλύτερα να μείνουμε στις μνήμες των κατοπινών σαν μια ιδέα, παρά σαν ανυπόληπτη πραγματικότητα με γελοιογραφικές εξάρσεις εθνικού περιεχομένου.» Την ίδια εποχή περίπου (1991) πρωτοστατεί στην ίδρυση Πανελλήνιας Επιτροπής Αλληλεγγύης στον Κουρδικό Λαό.

Διετέλεσε και διευθυντής του Τρίτου Προγράμματος της ΕΡΤ, ένα άλλο μεγάλο κεφάλαιο της ζωής του, που πολλοί δεν επέτρεψαν να ολοκληρώσει..

Η στάση του στο δημόσιο βίο δηλώνεται και με την τέχνη του στα έργα: Τα παράλογα” (1976), “Η εποχή της Μελισσάνθης” (1980), “Πορνογραφία” (1982), “Οι μπαλάντες της οδού Αθηνάς” (1983).

Η πόρτα του παράδεισου

Από το δίσκο, Οι μπαλάντες της οδού Αθηνάς (1983) Στίχοι: Αγαθή Δημητρούκα, Άρης Δαβαράκης και Μάνος Χατζιδάκις.

Τραγουδούν: Νένα Βενετσάνου, Βασίλης Λέκκας, Ηλίας Λιούγκος, Έλλη Πασπαλά

https://www.youtube.com/watch?v=X3oSndtk_Iw

Από το δίσκο, Η οδός Ονείρων , που δημιουργήθηκε για την ομώνυμη θεατρική παράσταση του 1962. Προλογίζει ο Μάνος Χατζιδάκις για τη δική του οδό ονείρων…

 https://www.youtube.com/watch?v=DdVYN8k_qgc

Η προσωπική του δισκογραφία είναι τόσο ογκώδης που θα χρειάζονταν δεκάδες αφιερώματα για να έχουμε μια πλήρη εικόνα του έργου. Από κει κ έπειτα είναι στην διάθεση του καθενός να κάνει τις όποιες αναζητήσεις του..

 «Καληνύχτα Κεμάλ.

Αυτός ο κόσμος δε θ’ αλλάξει ποτέ.

Καληνύχτα..»

Πηγές:

www.xatjidakis.gr

www.sansimera.gr